Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu həftə bildirib ki, COP29-dan əvvəl (BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının noyabrda Bakıda keçiriləcək) Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sazişə nail olmaq, ən azı baza prinsipləri üzrə razılığa gəlmək tam real görünür. Həqiqətən də irəliləyişlər nəzərə çarpır. Azərbaycan və Ermənistan delimitasiya komissiyalarının iclasında 90-cı illərin əvvəlindən Ermənistan tərəfinin işğalında olan Azərbaycanın Qazax rayonunun dörd sərhəd kəndindən Ermənistan qoşunlarının çıxarılması barədə qərar qəbul edilib.
Rusiyalı politoloq, “Valday” klubunun eksperti, Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin professoru Stanislav Tkaçenko Xeber-ps.com-a müsahibəsində qeyd edib ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinə doğru hərəkət indi geridönülməz xüsusiyyət alıb:
- 2023-cü ilin sentyabrından, yəni Azərbaycanın öz suveren ərazisinə nəzarəti tam bərpa etdiyi dövr ərzində İrəvan danışıqlar prosesini ləngitmək və ya danışıqlar zamanı özü üçün yeni, daha əlverişli vəziyyət yaratmaq üçün demək olar ki, bütün mümkün addımlardan istifadə edib. Bu kontekstdə mən Ermənistan tərəfinin bəzi fəaliyyətlərini qeyd edərdim: Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını (KTMT) Ermənistanın iddia etdiyi əraziləri hərbi yolla müdafiəyə məcbur etmək cəhdləri; müasir silahlar əldə etmək və bu iki dövləti öz tərəfində münaqişəyə cəlb etmək üçün İran və Hindistandan dəstək istəmək; Avropa İttifaqı və NATO-nun təkcə diplomatik deyil, həm də hərbi dəstəyini təmin etmək üçün erməni diplomatiyasının “Avropaya üz tutmaq” istiqamətində fəal səyləri. Qərbin dəstəyini almaq üçün İrəvan Rusiya ilə ənənəvi əlaqələri qurban verməyə hazır idi.
Amma indi məlum olur ki, bütün bu cəhdlər nəticəsiz qalıb. Geriyə dönüş mümkündür, lakin onun nəticələri Ermənistanın suverenliyi üçün fəlakətli olacaq. Çox güman ki, yavaş-yavaş və əzab-əziyyətlə dövlət sərhədinin xətti yerdə sabitləşəcək, sonra sülh müqaviləsi imzalanacaq. Ümid edirəm ki, bütün bunlar bu il baş verəcək.
- Bakıda onlar İrəvanın qanunvericiliyində, o cümlədən Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı açıq şəkildə ərazi iddialarının yer alması və “Qarabağın Ermənistanın bir hissəsidir” ifadəsi ilə bağlı sülhə mane olan məqamları göstərirlər. Cəmiyyətin radikal hissəsinin ciddi etirazı olmadan Ermənistanın Konstitusiyasına və qanunlarına dəyişiklik etmək olarmı?
- Təbii ki, Ermənistan Konstitusiyasının mətninə dəyişikliklər ediləcək, lakin bu, indi və yaxın gələcək üçün ən aktual məsələ deyil. Elə Azərbaycan üçün də. Daha vacibi ən böyük xarici oyunçular - Rusiya, Türkiyə və İran, Cənubi Qafqazda öz iqtisadi və ya strateji maraqları olan digər dövlətlər tərəfindən dövlət sərhədi xəttinin tanınmasıdır.
Lakin uzunmüddətli perspektivdə təbii ki, Ermənistanın Konstitusiyasına və qanunlarına yeni reallığı təsbit edən dəyişikliklər ediləcək.
- Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında Zəngəzur dəhlizi - quru əlaqəsi məsələsini həll etmək mümkün olacaqmı?
- Rusiya diplomatiyası baxımından bu sualın cavabı aydın deyil. Kollektiv Qərb dövlətləri ilə münaqişə inkişaf etdikcə Rusiyanın dost olmayan dövlətlərin bazarlarına marağı azalır. Moskva üçün Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi indi hər üç “qolu” ilə Xəzər dənizindən, eləcə də qərb və şərq sahillərində prioritet əhəmiyyət kəsb edir. Onlar Rusiyanın Yaxın Şərq ölkələri ilə, eləcə də İranla, gələcəkdə isə Hindistan və Afrika ölkələri ilə sürətlə artan ticarətinə xidmət edəcək. Rusiya-Türkiyə ticarətinin 2022-ci ildə qeydə alınan sürətli artımı indi dayanıb. Qara dənizdən, eləcə də Gürcüstandan keçməklə yüklərin daşınması üçün mövcud imkanlar kifayət edir. Ona görə də hazırda Rusiya ilə Türkiyə arasında yük daşımaları üçün başqa marşrut yaratmaq məqsədilə Zəngəzur dəhlizinin açılmasının Rusiya üçün xüsusi bir aktuallığı yoxdur.
Beləliklə, bu problemin həllinin açarı Azərbaycandadır. Sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Bakının Ermənistanla bu məsələdə rasional və qarşılıqlı faydalı əsaslarla razılığa gəlmək imkanı olacaq. Dərhal deyilsə, bir müddət sonra. Əminəm ki, iki-üç ildən sonra dəhliz açılacaq.
Nair Əliyev
